Helmut Loos
Institute of Musicology of Leipzig University, Germany, Leipzig.
DOI: https://doi.org/10.37627/2311-9489-18-2020-2.66-84
Ключові слова: романтичний образ Бетховена, мистецтво як релігія, пам’ятники, молодіжний рух, націонал-соціалізм.
Анотація. Значна частина німецької музикології сприймає себе як науку про мистецтво в емфатичному розумінні й прихильна зовсім до інших принципів, ніж історико-критичні підходи в оцінці предмету. Останні прагнуть отримати реалістичну картину історії музики за вмістом сучасного способу мислення і дозволяють історичним мистцям приймати змістовні, вільні рішення волі в антропологічно обумовлених обставинах. З іншого боку, емфатична наука про мистецтво стверджує, що здатна довести й науково визначити об’єкти великої художньої музики та їхню природу. Це зародилося в епоху Просвітництва, коли філософія зайняла місце релігії і створила всі нові теоретичні конструкції думки, які були представлені як науково доведені та обов’язкові. У музиці Бетховен піднявся до ідеалу геніального творця, який утілив прогрес і досягнення людства на шляху до досконалості. Таким чином, протягом ХІХ століття розвинувся культ Бетховена, який використовував філософію як керівництво під час вибору та оцінки історичних джерел, із задоволенням сприймаючи літературні свідчення як історичний факт. Історична критика, яка виявила цю побудову романтичного образу Бетховена, була стриманою протягом тривалого часу. Широке сприйняття суспільством поняття еволюційного прогресу людства, до якого прихильно ставиться сучасний світ, виявилося занадто потужним, а віра в нього набула форми мистецької релігії. Бетховен як Зевс Третього Рейху, як бог сучасності був програмою та повідомленням 14-ї Сецесійної виставки у Відні 1902 р. Цей образ був зруйнований наприкінці ХХ століття.
Біографія автора.
Гельмут Льоос, доктор наук габілітований (музикознавство), професор, Інститут музикології Університету м. Лейпциг, Німеччина, м. Лейпциг.
helmut.loos@t-online.de
Література:
Alai, Fariba Joubine. (2000). Beethoven glorified in statues. London. Freundlicher Hinweis von Martin Thrun.
Beethoven-Ehrung. (1926). In: Die Kunstgemeinde. Blätter der Volksbühne (1926/27), No. 7, p. 49f.
Bettermann, Silke. (2007). Von Bonn bis Shanghai – die schönsten Beethoven-Denkmäler des 19. und 20. Jahrhunderts. Bonn.
Bischoff, Bodo. (1994). Monument für Beethoven. Die Entwicklung der Beethoven-Rezeption Robert Schumanns. Köln: Rheinkassel.
Brusniak, Friedhelm, Rhode-Jüchtern, Anna-Christine, & Weber-Lucks, Theda (Eds). (2019). Friedhelm Brusniak, Über Grenzen hinaus: Eine Musikpädagogik der Vielfalt und Offenheit im Zeichen Leo Kestenbergs. In: Würzburger Beiträge zur Kestenberg-Forschung. Festgabe für Andreas Eschen zum 65. Geburtstag, Weikersheim 2019 (Würzburger Hefte zur Musikpädagogik 10), pp. 151–168. DOI: https://doi.org/10.3726/978-3-653-04293-1/31
Busoni, Ferruccio. (1922). Was gab uns Beethoven? In: Die Musik 15, Erster Halbjahrsband, pp. 19–23.
Cadenbach, Rainer. (1986). Mythos Beethoven. Ausstellungskatalog, Laaber 1986.
Celenza, Anna Harwell. (2010). Darwinian visions. Beethoven reception in Mahler’s Vienna. In: The musical quarterly, 93, pp. 514‒559. DOI: https://doi.org/10.1093/musqtl/gdq002
Comini, Alessandra. (1987). The Changing Image of Beethoven: A Study in Mythmaking, New York, p. 383.
Dahlhaus, Carl. (1984). Der Streit um die wahre Kirchenmusik. In: Musik – zur Sprache gebracht. Musikästhetische Texte aus drei Jahrhunderten, ed. by Carl Dahlhaus und Michael Zimmermann. München-Kassel, pp. 201–209.
Dusik, Bärbel (Ed.). (1992a). Hitler. Reden, Schriften, Anordnungen, Teil II, Vol. 1: Vom Weimarer Parteitag bis zur Reichstagswahl. Juli 1926 – Mai 1928. Juli 1926 – Juli 1927, München: K. G. Saur, p. 229.
Dusik, Bärbel (Ed.). (1992b). Hitler. Reden, Schriften, Anordnungen, Teil II, Vol. 2: Vom Weimarer Parteitag bis zur Reichstagswahl. Juli 1926 – Mai 1928. Juli 1926 – Juli 1927, München: K. G. Saur, p. 729.
Dusik, Bärbel (Ed.). (1994). Hitler. Reden, Schriften, Anordnungen, Teil III, Vol. 1: Zwischen den Reichstagswahlen. Juli 1928 – September 1930. Juli 1928 – Februar 1929, München: K. G. Saur, p. 239.
Dümling, Albrecht. (2008). “Die Kunst dem Volke!” Kestenberg als Konzertveranstalter an der Freien Volksbühne. In: Leo Kestenberg. Musikpädagoge und Musikpolitiker in Berlin, Prag und Tel Aviv, ed. by Susanne Fontaine, Ulrich Mahlert und Dietmar Schenk, Freiburg i. Br. u. a., pp. 29–46. DOI: https://doi.org/10.1177/1536600616668699
Eggebrecht, Hans Heinrich. (1972). Zur Geschichte der Beethoven-Rezeption. Beethoven 1970, Mainz.
Fischer, S. (1970). Beethoven ’70. Adorno. Kagel. Metzger. Pauli. Schnebel. Wildberger, ed. by Mario Wildschütz, Frankfurt a. M., p. 62.
Gruhn, Wilfried. (2015). Wir müssen lernen, in Fesseln zu tanzen. Leo Kestenbergs Leben zwischen Kunst und Kulturpolitik, Hofheim. DOI: https://doi.org/10.1177/1536600617726432
Haas, Willy (Ed.). (1963). Beethoven in der Meinung der jungen Musiker (1927). In: Zeitgemäßes aus der “Literarischen Welt” von 1925–1932, Stuttgart, pp. 89–93.
Hartmann, Bernhard. (2016). Botschafter der europäischen Idee. In: Bonner General-Anzeiger vom 17. 02. 2016.
Hinrichsen, Hans-Joachim. (2013). Beethoven. Die Klaviersonaten, Kassel u. a.
Hitler, Adolf. (1940). Rede am 8.11.1939 im Bürgerbräukeller. In: Der großdeutsche Freiheitskampf. Reden Adolf Hitlers vom 1. September 1939 bis 10. März 1940, ed. by Reichsleiter Philipp Bouhler, Zentral-Verlag der NSDAP, München.
Hoffmann, Moritz. (2010). Beethoven im “Dritten Reich”, Bachelorarbeit Universität Bonn. Retrieved from http://www.hellojed.de/files/ba.pdf (accessed on 15. 10. 2012).
Holz, Mia. (2019). Musikschulen und Jugendmusikbewegung. Die Institutionalisierung des öffentlichen Musikschulwesens von den 1920ern bis in die 1960er-Jahre, Münster-New York, pp. 105–123.
Hopp, Weiterführend Winrich. (1998). Kurzwellen von Karlheinz Stockhausen. Konzeption und musikalische Poiesis, Mainz u. a. (Kölner Schriften zur neuen Musik 6).
Kagel, Mauricio. (1970). Ludvig van. Retreived from https://www.youtube.com/watch?v=_-KoEofNim4 (accessed on 04. 04. 2020).
Kater, Michael H., und Riethmüller, Albrecht (Eds). (2003).Music and Nazism. Art under tyranny 1933–1945, Laaber. DOI: https://doi.org/10.1017/s0008938900004817
Kestenberg, Leo. (1900). Versuch einer materialistischen Darstellung der Entwicklungsgeschichte der Künste. In: Ders., Gesammelte Schriften, Vol. 2.1: Aufsätze und vermischte Schriften. Texte aus der Berliner Zeit (1900–1932), ed. by Ulrich Mahlert, Freiburg i. Br.-Berlin-Wien 2012, pp. 45–51. DOI: https://doi.org/10.1177/1536600616668699
Kestenberg, Leo. (1926). Beethoven-Feier. Anregungen (Verband der Deutschen Volksbühnen-Vereine: Schriften des Verbandes der deutschen Volksbühnen-Vereine 12), Berlin, pp. 1–15.
Kestenberg, Leo. (1961). Bewegte Zeiten. Musisch-musikantische Lebenserinnerungen, Wolfenbüttel-Zürich, p. 91.
Klimt, Gustav & Hoffmann, Josef. (2011). Pioniere der Moderne. In: Katalog der Ausstellung 2011 in Wien, ed. by Agnes Husslein-Arco und Alfred Weidinger, München–London–New York.
Klüppelholz, Werner, & Prox, Lothar (Eds.). (2004). Mauricio Kagel. Das filmische Werk I. 1965–85, Köln 1985. – Christian Brix, “Ludwig van” – Zu Mauricio Kagels Beethoven-Film, München.
Kropfinger, Klaus. (1975). Wagner und Beethoven. Untersuchungen zur Beethoven-Rezeption Richard Wagners, Regensburg.
Loos, Helmut. (1996). Max Klinger und das Bild des Komponisten. In: Musik und bildende Kunst. Sammelband von der internationalen musikwissenschaftlichen Konferenz. Slowenische Musiktage. Ljubljana, ed. by Primož Kuret, Ljubljana 1997, pp. 127–135.
Loos, Helmut. (1998). Max Klinger und das Bild des Komponisten [erweiterte Fassung]. In: Imago Musicae XIII, 1996. Lucca, pp. 165–188.
Loos, Helmut. (2003). Das Beethoven-Jahr 1970. In: Beethoven 2. Studien und Interpretationen, ed. by Mieczyslaw Tomaszewski und Magdalena Chrenkow, Kraków, pp. 161–169.
Loos, Helmut. (2013). Arnold Schmitz as Beethoven Scholar: A Reassessment. In: The Journal of Musicological Research, 32 (2013), pp. 150–162. DOI: https://doi.org/10.1080/01411896.2013.791804
Loos, Helmut. (2016). Leitfigur Beethoven. Anmerkungen zur deutschen Musikwissenschaft im Zeichen der 1968er-Bewegung. In: Die Musikforschung, 69 (2016), pp. 133–142.
Loos, Helmut. (2017). E-Musik – Kunstreligion der Moderne. Beethoven und andere Götter, Kassel.
Loos, Helmut. (2018a). Beethoven und das Denkmalwesen. In: Beethoven 7. Studien und Interpretationen, hrsg. von Magdalena Chrenkoff, Kraków, pp. 415–424.
Loos, Helmut. (2018b). Heilige Nüchternheit. Der Komponist in der Moderne. Kontinuität statt Bruch. In: Nova glasba v “novi” Evropi med obema svetovnima vojnama – New Music in the “New” Europe Between the Two World Wars, ed. by Jernej Weiss, Koper: Ljubljana, pp. 51–62. DOI: https://doi.org/10.26493/978-961-7023-72-5.51-62
Mahler, Ulrich. (2012a). Editorische Anmerkungen. In: Leo Kestenberg, Gesammelte Schriften, Vol. 2.1: Aufsätze und vermischte Schriften. Texte aus der Berliner Zeit (1900–1932), ed. by Ulrich Mahlert, Freiburg i. Br.-Berlin-Wien, p. 166f. DOI: https://doi.org/10.1177/1536600616668699
Mahler, Ulrich. (2012b). Vorwort. Mahler. In: Leo Kestenberg, Gesammelte Schriften, Vol. 2.1: Aufsätze und vermischte Schriften. Texte aus der Berliner Zeit (1900 – 1932), ed. by Ulrich Mahlert, Freiburg i. Br.: Berlin-Wien, p. 20, Anm. 12. DOI: https://doi.org/10.1177/1536600616668699
Ney, Elly. (1938). Das Erlebnis des Beethovenfestes der Hitler-Jugend. In: Zeitschrift für Musik, 105 (1938), p. 734 f.
Ney, Elly. (1942). Bekenntnis zu Ludwig van Beethoven. In: Von deutscher Tonkunst. Festschrift zu Peter Raabes 70. Geburtstag, ed. by Alfred Morgenroth u. a., Leipzig, pp. 59–68.
Okrassa, Nina, & Raabe, Peter. (2004). Dirigent, Musikschriftsteller und Präsident der Reichsmusikkammer (1872–1945), Köln-Weimar-Wien.
Prieberg, Fred K. (1982). Musik im NS-Staat, Frankfurt a. M.
Prieberg, Fred K. (2004/2005). Handbuch Deutsche Musiker 1933–1945. CD-ROM.
Raabe, Peter. (1937a). Beethoven. Gedächtnisrede, gehalten bei der Beethoven-Feier in der Berliner Philharmonie am 10. Juni 1936 vor einer Aufführung der 9. Symphonie. In: Ders., Deutsche Meister. Reden, Regensburg, pp. 9–16.
Raabe, Peter. (1937b). Wagner und Beethoven. Rede, gehalten am 19. Mai 1937 bei der Richard Wagner-Festwoche in Detmold. In: Ders., Deutsche Meister. Reden, pp. 58–71.
Rhode-Jüchtern, Christine. (2016). Die “Musikerziehungsidee” von Leo Kestenberg (1882-1962). Zur Aktualität seines Reformkonzeptes für die musikalische Bildung. In: Leo Kestenberg und musikalische Bildung in Europa, ed. by Damien Sagrillo, Alain Nitschké und Friedhelm Brusniak, Weikersheim (Würzburger Hefte zur Musikpädagogik 8), pp. 13–61. DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-658-09569-7_8
Rosenberg, Alfred. (1927). “Beethoven”. In: Völkischer Beobachter vom 26. 03. 1927.
Rosenberg, Alfred. (1955). Letzte Aufzeichnungen. Ideale und Idole der Nationalsozialistischen Revolution, Göttingen, p. 96.
Sagrillo, Damien, Nitschké, Alain, & Brusniak, Friedhelm (Eds.). (2016). Dietmar Schenk, Leo Kestenberg und die Zwanziger Jahre. Neue Musik, Kroll-Oper, Rundfunkversuchsstelle und anderers. In: Leo Kestenberg und musikalische Bildung in Europa, Weikersheim, pp. 259–290.
Schmitz, Arnold. (1927 & 1978). Das romantische Beethovenbild. Darstellung und Kritik. Berlin–Bonn 1927, Darmstadt 1978.
Schröder, Heribert. (1986). Beethoven im Dritten Reich. Eine Materialsammlung. In: Beethoven und die Nachwelt. Materialien zur Wirkungsgeschichte Beethovens, ed. by Helmut Loos, Bonn, pp. 187–221.
Schumann, Robert. (1836). Monument für Beethoven. In: Ders., Gesammelte Schriften über Musik und Musiker, 5. Aufl. ed. by Martin Kreisig, Leipzig 1914, Vol. 1, p. 131–136.
Seidl, Arthur. (1927). Max Klingers „Beethoven“. In: Beethoven-Almanach der Deutschen Musikbücherei auf das Jahr 1927, ed. by Gustav Bosse, Regensburg, pp. 395–417.
Sender, L. (1926). Ludwig van Beethoven. In: Die Kunstgemeinde. Blätter der Volksbühne (1926/27), № 7, pp. 50–54.
Stehr, Hermann. (1936). Worte vor einer Beethoven-Feier (1927). In: Hermann Stehr, Das Stundenglas. Reden, Schriften, Tagebücher, Leipzig, pp. 41–43.
Stockhausen, Karlheinz. Kurzwellen mit Beethoven. In: Ludwig van Beethoven 1770/1970, p. 64. Sound recording under https://www.youtube.com/watch?v=mB9l_RxByoA (accessed on 04. 04. 2020). Continuing Winrich Hopp, Kurzwellen von Karlheinz Stockhausen. Konzeption und musikalische Poiesis, Mainz u. a. 1998 (Kölner Schriften zur neuen Musik 6).
Van Rey, Manfred. (2003). Die Beethovenfeste der Stadt Bonn 1845–2003. In: Die Beethovenfeste in Bonn 1845–2003, Vol. I: Geschichte, ed. by Manfred van Rey, Ernst Hettrich und Thomas Daniel Schlee (Veröffentlichungen des Beethovenhauses Bonn. Reihe IV, Vol. 17), Bonn, pp. 1–272. DOI: https://doi.org/10.7788/annalen-2001-jg73
Von Arnim, Bettina. Goethes Briefwechsel mit einem Kinde. (1835). In: Bettina von Arnim, Werke und Briefe, ed. by Gustav Konrad, Vol. 2, Frechen 1959, p. 246. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110946758.251
Von Hofmannsthal, Hugo. (1979a). Gesammelte Werke, Teil: Reden und Aufsätze 2. 1914–1924, ed. by Bernd Schoeller, Frankfurt a. M., pp. 71f, 78f, 81.
Von Hofmannsthal, Hugo. (1979b). Gesammelte Werke, Teil: Reden und Aufsätze 2. 1914–1924, ed. by Bernd Schoeller, Frankfurt a. M., p. 84.
Von Petersdorff, Dirk. (2001). Verlorene Kämpfe. Essays, Frankfurt a. M., pp. 15–45.
Wackenroder, Wilhelm. (1984). Phantasien über die Kunst für Freunde der Kunst. IX: Symphonien. In: Wilhelm Wackenroder, Werke und Briefe, ed. by Gerda Heinrich. Berlin, P. 351: „Denn die Tonkunst ist gewiß das letzte Geheimnis des Glaubens, die Mystik, die durchaus geoffenbarte Religion“. DOI: https://doi.org/10.1515/9783111514192
Wagner, Richard. (1911a). Ein Ende in Paris (1841). In: Ders., Sämtliche Schriften und Dichtungen. Volksausgabe, Vol. 1, Leipzig [1911], pp. 114–136.
Wagner, Richard. (1911b). Sämtliche Schriften und Dichtungen. Volksausgabe, Vol. 1, Leipzig O.J., pp. 105, 107, 111.
Wulf, Joseph. (1966). Musik im Dritten Reich. Eine Dokumentation, Reinbek bei Hamburg.
XIV. Kunstausstellung der Vereinigung bildender Künstler Österreichs – Secession. April bis Juni 1902 [Ausstellungskatalog], p. 25f. Retrieved from https://archive.org/stream/frick-1072002491845/31072002491845#page/n0/mode/2up (accessed on 03. 04. 2017).
Версія статті у PDF (англійська).
Опубліковано: 10 серпня 2020 року.
Розділ: СВІТОВА КУЛЬТУРА І МІЖНАРОДНІ ЗВ’ЯЗКИ.